kraina hist. obejmująca średniow. Pomorze Gdańskie i ziemię chełmińską; na prośbę jej mieszkańców inkorporowana 1454 do Korony przez Kazimierza IV Jagiellończyka, co wywołało wojnę trzynastoletnią z zakonem krzyżackim, zakończoną 1466 pokojem toruńskim, na mocy którego ostatecznie do Polski przyłączono: Pomorze Gdańskie i ziemię chełmińską oraz rejony Malborka i Elbląga (do P.K. w ścisłym sensie nie zaliczono zdobytej wtedy Warmii, która podlegała miejscowym biskupom; warmińskie dominium). P.K. dzieliły się na woj.: pomor., chełmińskie i malborskie; początkowo miały autonomię, rządziła rada (stany prus.) podległa królowi pol., którego reprezentował gubernator mianowany spośród możnowładców prus.; w radzie dużą rolę odgrywały miasta, zwł. najbogatsze (Gdańsk, Elbląg, Toruń); P.K. miały odrębną monetę i skarb. Na sejmie lubelskim 1569 zniesiono autonomię, dokonując unii realnej P.K. z Koroną; rozpoczęła się integracja polit. i gosp.-społ. tych ziem z Rzeczpospolitą; do sejmu weszli senatorowie i posłowie z P.K., a rada prus. przekształciła się w sejmik generalny; Gdańsk, będący największym miastem w Polsce XVI–XVII w., zachował swoistą autonomię. Była to najbogatsza kraina w Rzeczypospolitej, czerpiąca zyski gł. z handlu lądowego i mor. (szczyt rozwoju gosp. na pocz. XVII w.); jej szczególna pozycja wiązała się też z protest. charakterem miast i z odrębną, wysoką kulturą mieszczańską. Ziemie lęborska i bytowska, które od 1455 były jako lenno Polski we władaniu książąt zachodniopomor., 1637, po ich wymarciu, zostały wcielone do P.K.; 1657 oddano je w lenno elektorowi brandenburskiemu. Polska utraciła P.K. w I rozbiorze 1772, Gdańsk i Toruń — w II rozbiorze 1793 (Prusy Zachodnie). Od 1919 większa część, a od 1945 całość dawnych P.K. ponownie znalazła się w granicach Polski.

J. Małłek Dwie części Prus, Olsztyn 1987.

Treść hasła została przygotowana na podstawie materiałów źródłowych PWN.