Pierwsze wzmianki na temat Żydów w Sasowie pochodzą z początku XVII wieku. W 1880 r. w mieście mieszkało 1945 Żydów (w gminie – 1906, a na obszarze dworu – 39), którzy stanowili około 57 proc. wszystkich mieszkańców (3428: w gminie –  3282, a na obszarze dworu – 146)[1.1].

W XIX i XX w. żydowscy rzemieślnicy byli szczególnie znani ze względu na wyszywane rytualne przedmioty, którymi handlowali w odległych miastach – Warszawie, Belinie, a nawet Nowym Jorku.

Założycielem chasydzkiej dynastii w mieście był Mosze Lejb z Sasowa (1745–1807), dzięki któremu stało się ono ważnym chasydzkim ośrodkiem.

W 1910 r. w Sasowie powstała szkoła fundacji barona Hirscha. W tym samym czasie w mieście utworzono pierwszą żydowską partię polityczną – Poalej Syjon.

Emigracja do Stanów Zjednoczonych oraz pierwsza wojna światowa spowodowały zmniejszenie się liczby sasowskich Żydów. W 1921 r. społeczność ta liczyła 1096 osób. W dwudziestoleciu międzywojennym wielu z nich otrzymywało pomoc od swoich krewnych w Ameryce[1.2].

Przed wybuchem drugiej wojny światowej Sasów był zamieszkiwany przez Polaków, Ukraińców i Żydów w mniej więcej równych proporcjach – całkowita liczba ludności wynosiła około 3000 osób.

W latach 1939–1941 miasto znajdowało się pod okupacją sowiecką, a 2 lipca 1942 r. do Sasowa wkroczyły wojska niemieckie. W ciągu dwóch tygodni zamordowano 22 przywódców społeczności żydowskiej pod zarzutem przynależności do partii komunistycznej. Od początku wprowadzono też roboty przymusowej, a morderstwa Żydów stały się codziennością. W lipcu 1942 zamordowano 66 z nich w trzech oddzielnych egzekucjach.

W okolicach 12.09.1942 r., kiedy przypadało święto Rosz ha-Szana, 100 Żydów wywieziono do ośrodka zagłady w Bełżcu, a ci, których uznano za chorych i kalekich, zabito na miejscu. Pod koniec listopada 1942 r. ostatnich 400 pozostałych w mieście Żydów przesiedlono do getta w Złoczowie, położonego prawdopodobnie przy ulicach Mickiewicza i Targowej. Wcześniej na murach w Sasowie pojawiły się ogłoszenia wzywające ludność żydowską do przeniesienia się do złoczowskiego getta w ciągu tygodnia. Od tego obowiązku zwolniono tylko pracowników obozu pracy przymusowej w Sasowie, ale ten przywilej nie dotyczył ich rodzin.

Grzegorz Rąkowski podaje natomiast, że latem i jesienią 1942 r. do ośrodka zagłady w Bełżcu z Sasowa wywieziono około 1500 Żydów. Taka liczba wydaje się jednak zawyżona, jeśli weźmie się pod uwagę przedwojenną liczbę ludności miasta.

Po przesiedleniu Żydów z okolicznych miejscowości do getta w Złoczowie znajdowało się tam około 4000 więźniów. Przeludnienie i złe warunki sanitarne szybko doprowadziły do wybuchu epidemii tyfusu. Stała się ona pretekstem do likwidacji getta, co nastąpiło 3 i 4 kwietnia 1943 r. – około 3500 Żydów zostało wówczas zastrzelonych w pobliskiej wiosce Jelechowice.

W latach 1942–1943 w Sasowie funkcjonował obóz pracy przymusowej dla ludności żydowskiej. W lipcu 1942 r. wysłano do niego młodych Żydów ze Złoczowa.

W kwietniu 1943 r. z getta w Brodach uciekło około 70 Żydów. Byli to członkowie tajnej organizacji założonej przez Jakowa Lindera i Szmula Weilera pod koniec 1942 roku. Organizowali oni ataki na getta, obozy pracy przymusowej czy inne słabo chronione miejsca, aby uwolnić żydowskich więźniów. Jednym z nich był zakończony powodzeniem atak na obóz pracy przymusowej w Sasowie.

W sierpniu 1943 r. został on zlikwidowany z powodu buntu więźniów[1.3].

Bibliografia

• Rąkowski G., Ziemia Lwowska, Pruszków 2007, s. 292.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 10, red. F. Sulimierski, W. Walewski, B. Chlebowski, Warszawa 1889, s. 463.
• The Encyclopedia of Camps and Ghettos 1933–1945, t. II A, red. Goeffrey P. Megargee, ss. 759, 850–851.
• The Encyclopedia of Jewish Life Before and During the Holocaust, t. 2, red. S. Spector, G. Wigoder, New York 2001, s. 1141.
• Bełżec [w:] Zchor [online] http://www.zchor.org/belzec/belzec.htm [dostęp: 01.10.2022].