Pierwsi Żydzi zaczęli osiedlać się w Szczekocinach pod koniec XVII wieku[1.1]; choć istnieją też opracowania podające nawet koniec XV wieku[1.2]. Dane statystyczne z 1676 r. mówią o obecności w Szczekocinach 23 Żydów. Następne dane pochodzą z 1765 r. Wskazują już na znaczny wzrost tutejszej społeczności żydowskiej, która liczyła już 551 osób. W tym okresie szczekocińscy Żydzi trudnili się drobnym handlem i rzemiosłem. W 1777 r. posiadali w mieście 21 domów (na 138 posesji miejskich). W 1790 r. w mieście znajdowało znajdowało się już pięć chederów, ruiny strawionej przez pożar synagogi oraz znajdujący się poza zabudową cmentarz żydowski[1.3].

W kolejnych latach nastąpiło znaczne zmniejszenie populacji żydowskiej w Szczekocinach. Spis ludności diecezji krakowskiej z 1787 r. mówi już tylko 198 Żydach mieszkających w mieście. Istnieje jednak podejrzenie nierzetelności tych danych.

W 1857 r. w Szczekocinach żyło 1327 Żydów, stanowiąc 63% ogółu mieszkańców. Posiadali murowaną synagogę, dwie mykwy i dwie rytualne rzeźnie. Już od 1822 r. istniała wydzielona dzielnica żydowska. Jej głównie drewniana zabudowa została jednak spustoszona przez wielkie pożary w 1895 i 1910 roku[1.1.2]. Miasto stało się ważnym ośrodkiem chasydzkim za sprawą rabina Lipy, ucznia Widzącego z Lublina oraz Izraela z Kozienic. Z czasem najsilniejszą grupą chasydzką stali się zwolennicy cadyka z Góry Kalwarii[1.1.2].

W 1900 r. w Szczekocinach mieszkało z kolei 2305 Żydów[1.4].
Akta stanu cywilnego z lat 1909–1913 dowodzą, że 53,8% Żydów trudniło się handlem, 21% było rzemieślnikami (krawcy, piekarze, garbarze i szewcy), a tylko 4% – szynkarzami. W 1903 r. znajdowało się tutaj 11 chederów oraz biblioteka żydowska, która w 1937 r. posiadała 1800 woluminów, w tym 1300 w języku jidysz. Od 1913 r. gminie przewodniczył rabin Berek Ginsberg.

W 1921 r. w Szczekocinach żyło 2532 Żydów, stanowiąc 45,1% ogółu mieszkańców. Życie gospodarcze społeczności było zdominowane przez handel i rzemiosło. W latach 30. XX w. funkcjonowało kilkadziesiąt zakładów m.in. bardzo liczne rzeźnie rytualne (L. Kuperberg, M. Leczner, M. Maserman), garbarnie (N. i W. Lenczerowie, J. Mejer, Ch. Szwarcbaum), zakłady krawieckie (Sz. Goldman, Sz. Krakower, W. Lerner), młyny (K. Koplowicz, H. Drezner), piekarnie (J. Ickowicz, W. Ickowicz, E. Rajch, I. Rozenberg), zakłady szewskie (S. Ferst, F. Malus, M. Wajnfeld). Zdecydowanie najliczniejszą grupę stanowili handlarze. Obracano drobiem (J. Goldszmit), drewnem (H. Drezner), galanterią (B. Kanał, A. Kohn, I. Mangiel) oraz końmi (D. Rozenblat). Popularnym towarami był także mąka, obuwie, pierze, skóry, owoce i sól[1.1.3].

W 1924 r. wybrano Zarząd Gminy w składzie: Jakub Icek Ickowicz, Berek Lenczer, Herszlik Drezner, Lejbuś Goldberg, Mordka Kochen, Alter Kanał, Jakob Szlama Hong i Majer Szwarcbaum. Rabin nazywał się Berek Ginsberg (źródła 1925–1926). W 1927 r. w Szczekocinach żyło 2358 Żydów, tworzących 486 rodzin. Pod względem politycznym aktywnością wykazywały się Aguda, Mizrachi oraz Ha-Noar ha-Cijoni. Za sprawą Agudy powstała szkoła dla dziewcząt, należąca do sieci Bet Jaakow[1.1.2]. W latach 30. XX w. pojawił się bojkot ekonomiczny o podłożu antysemickim.

1 września 1939 r. Niemcy zaatakowały Polskę, rozpoczynając w ten sposób II wojnę światową. 4 września 1939 r. Szczekociny zostały zajęte przez wojska niemieckie. Niemcy od razu podpalili większość żydowskiej zabudowy miasta, a następnie zmusili ludność żydowską do uporządkowania zgliszcz. Wraz z bombardowaniami spowodowało to zniszczenie 50% zabudowy[1.1.2]. Dochodziło do licznych przypadków pobicia i prześladowania Żydów.

Prawdopodobnie jesienią 1940 r. władze niemieckie nakazały utworzenie getta w Szczekocinach. Objęło ono swoim obszarem dzisiejszą ulicę księdza Ściegiennego, a także części ulic Krakowskiej i Wesołej. Na małym obszarze zgromadzono około 1700 Żydów. Po jakimś czasie dołączyła do nich grupa Żydów przesiedlonych z Jędrzejowa. 10 lipca 1940 r. wysiedlono z kolei grupę Żydów do getta we Włoszczowej. Działał Judenrat, zajmujący się głównie dostarczaniem siły roboczej do obozu pracy[1.5].

20 września 1942 r., w wigilię Jom Kipur, Niemcy przeprowadzili akcję likwidacji getta. Wszystkich Żydów wyprowadzono na stację kolejową w Sędziszowie, skąd przewieziono ich do obozu selekcyjnego w Skarżysku-Kamiennej, a następnie do obozu zagłady w Treblince.

W latach 1944–1945 w Szczekocinach funkcjonował obóz pracy przymusowej dla Żydów. Na jego terenie doszło do licznych egzekucji Żydów. Do likwidacji obozu doszło w styczniu 1945 roku.

Szacuje się, że Zagładę przeżyło ok. 200 Żydów. Po zakończeniu wojny przybyli oni z terenów Związku Radzieckiego do rodzinnej miejscowości. Ale nie zamieszkali tam, za to aż 130-osobowa grupa przebywała w Sosnowcu. Jednak większość szybko wyemigrowała do Izraela lub Stanów Zjednoczonych[1.1.2].

Nota bibliograficzna

• Gąsiorowski S., Żydzi w Szczekocinach w okresie staropolskim. Rekonesans badawczy (artykuł niepublikowany).
• Odzimek J., Historia Żydów szczekocińskich, Szczekociny 2008.
• Szczekociny, [w:] The Encyclopedia of Jewish Life Before and During the Holocaust, t. lll, red. Sh. Spector, G. Wigoder, New York 2001, s. 1275.
• Szczekociny, Poland, [w:] JewishGen [online] http://data.jewishgen.org/wconnect/wc.dll?jg~jgsys~shtetm~-531912 [dostęp: 19.12.2014].