Pierwsza wzmianka o Stargardzie pochodzi z 1124 roku. Odnotowano go wówczas pod nazwą „Zitarigroda”. Nazwa miasta, oznaczająca tyle co „stary gród”, w ciągu wieków zmieniała się jeszcze wielokrotnie. Historycy wymieniają łącznie aż 14 podobnych w brzmieniu określeń[1.1].

Początki sięgają jednak VIII w., gdy około 1 km na południe od dzisiejszego centrum, nad rzeką Iną, powstała osada Osetno. Z X w. pochodzi podgrodzie, które rozwijało się dzięki szlakom handlowym z Santoka do Wolina oraz ze Szczecina do Kołobrzegu. Prawa miejskie Stargard otrzymał w 1243 lub 1253 r., z rąk księcia zachodniopomorskiego Barnima I.

W XIII w. przybyły tu zgromadzenia zakonne, najpierw joannici, a następnie augustianie, co wpłynęło korzystnie na rozwój ośrodka. W 1367 r., dzięki przejęciu ziem u ujścia Iny oraz wybudowaniu tam portu przeładunkowego, Stargard wstąpił do Hanzy. W tym okresie był on najważniejszym na Pomorzu eksporterem zboża.

Na przełomie XIV i XV w., wykorzystując osłabienie władzy książęcej, miasto uzyskało własne sądownictwo i praktycznie niezależny samorząd. Na okres świetności Stargardu nałożyła się miejsce wieloletnia, ostra rywalizacja ze Szczecinem o dominację w handlu zbożem, tzw. wojna pszenna. Nie obeszło się bez walk, podpaleń i ofiar w ludziach, aż nierozstrzygnięty konflikt w końcu wygasł.

Po 1618 r. Stargard nękany był zawieruchą wojny trzydziestoletniej. W 1635 r. ogromny pożar zniszczył znaczną większość zabudowy, w tym ratusz i Kościół Mariacki. Ludność miasta w tym czasie zmalała czterokrotnie.

Wieki XVII i XVIII stanowiły okres reform politycznych i gospodarczych. W tym czasie powstały pierwsze manufaktury. Modernizacji nie powstrzymała nawet niszczycielska epidemia cholery w 1845 roku.  W 1861 r. kupiec Meisner uruchomił fabrykę papy smołowej i asfaltu, w której w 1869 r. wynaleziono i opatentowano papę bitumiczną.

Szczególnie intensywny rozwój przypadł na przełom XIX i XX wieku. Miasto wyszło wówczas znacznie poza obszar dawnych fortyfikacji, powstały planty i parki miejskie. Zbudowano wiele budynków, w tym utrzymanych w stylu secesyjnym. W mieście funkcjonowały m.in. duże warsztaty naprawy taboru kolejowego, fabryka maszyn rolniczych, fabryka mydła, sukna, gorzelnia, kilka browarów oraz liczne zakłady rzemieślnicze. Duże znaczenie miał tutejszy węzeł kolejowy, z połączeniami do Szczecina (1846), Poznania (1848), Białogardu (1859) i Gdańska (1870) oraz Pyrzyc (1882) i Siekierek (1899). Od 1895 r. rozwijała się również sieć Stargardzkiej Kolei Wąskotorowej. Nastąpił również znaczący wzrost demograficzny. W 1900 r. liczba ludności osiągnęła 26 858 osób.

W okresie II wojny światowej w Stargardzie zorganizowano duży obóz jeniecki, tzw. Stalag II D, przeznaczony dla jeńców wojennych, początkowo tylko polskich, a następnie różnych narodowości koalicji antyhitlerowskiej i Włoch.

Zniszczenia podczas walk okazały się ogromne: zabudowa – 60–73%, przemysł – 80%, a starówka spłonęła całkowicie. Ludność niemiecka z okolic Stargardu została z rozkazu Himmlera ewakuowana na teren powiatu Gryfia (Greifswald) w obecnych Niemczech.

Po wojnie Stargard Szczeciński ponownie znalazł się w granicach Polski. Już 23 marca 1945 r. powołano w mieście władze polskie. Mimo ogromnej skali zniszczeń udało się zorganizować gospodarkę miasta, a także dokonać jego częściowej odbudowy. Otwarto liczne nowe zakłady przemysłowe.

Na początku lat 90. XX w. Stargard, podobnie jak inne miasta, przeżył kryzys gospodarczy związany ze zmianą ustroju. W 1993 r. miasto obchodziło 750-lecie nadania praw miejskich. W 1999 r. zostało stolicą powiatu w województwie zachodniopomorskim. W tymże roku Towarzystwo Przyjaciół Stargardu rozpoczęło kampanię mającą na celu usunięcie z nazwy miasta przymiotnika „szczeciński”. Podczas przeprowadzonych przez Radę Miejską konsultacji społecznych 67% ankietowanych opowiedziało się za zmianą. Rada Miejska w listopadzie 2000 r. skierowała więc wniosek do Rady Ministrów o zmianę nazwy miasta, który rok później został odesłany do Stargardu bez rozpatrzenia. Argumentem za dodaniem przymiotnika „szczeciński” było przede wszystkim uniknięcie błądzenia korespondencji między Stargardem a położonym w województwie pomorskim Starogardem. Jednak ten argument przestał mieć znaczenie w momencie, gdy w 1975 r. wprowadzono kody pocztowe. Obecnie Stargard jest jednym z największych miast na świecie, funkcjonujących z przydomkiem pochodzącym od nazwy innej miejscowości[1.2]. W 2003 r. rozpoczął działanie Stargardzki Park Przemysłowy.

Nota bibliograficzna

• Górecki E., Gawęda o Stargardzie, Pomorzu i ludziach, Stargard Szczeciński 2008.

• Stampa J., Stargard in Pommern: Flausen und Schnurren: Begebenheiten aus alter und neuer Zeit, Elmshorn 1978.
  
• Stampa J., Stargard in Pommern: Schicksale einer deutschen Stadt, Elmshorn 1974.
  
• Stampa J., Stargard in Pommern: Stadt der Tore und Türme – die Wehrbauten, Elmshorn 1976.
  
• Tubielewicz J., Wędrówki po Powiecie Stargardzkim, Bydgoszcz [2001].
  
• Zenkner J., Stargard. Klejnot na pomorskim szlaku, Stargard 2006.