Pierwsza lokacja Pińczowa nastąpiła w 1424 r. Z niewiadomych przyczyn nie przyjęła się. Dopiero druga lokacja z 1428 r. powiodła się. Na podstawie przywileju lokacyjnego króla Władysława Jagiełły przeprowadził ją Jan Głowacz Oleśnicki, brat biskupa krakowskiego Zbigniewa. W 1586 r. Pińczów stał się własnością Myszkowskich. W latach 90-tych XVI w. Zygmunt Myszkowskich lokował niedaleko miasta Mirów. Następnie w 1728 r. wraz z całą ordynacją przeszedł w ręce Wielopolskich [1.1]

Miasto było siedzibą potężnego rodu Oleśnickich. W 1550 r. Mikołaj Oleśnicki udzielił schronienia kalwinom. Dzięki temu Pińczów stał się jednym z głównych ośrodków reformacji w Polsce. W 1551 r. założono gimnazjum kalwińskie, które między innymi ukończył Hugo Kołłątaj, jeden z twórców Konstytucji 3-go Maja. Profesorowie tutejszego gimnazjum dokonali słynnego przekładu Biblii na język polski, znanego jako Biblia Brzeska lub Radziwiłłowska (1563 r.). Działał tutaj również Jan Łaski. Miasto zapełniło się teologami, pisarzami, nauczycielami akademickimi i żakami. W powstałym tu gimnazjum nauczano nawet języka hebrajskiego, który wykładał Franciszek Stankar, profesor Uniwersytetu w Padwie, a następnie w Krakowie. 

W 1559 r. podczas synodu kalwinów nastąpił podział. Pińczów stał się wówczas główną siedzibą arian w Polsce[1.2].

W 1579 r. było tu 131 domów, a liczba mieszkańców nie przekroczyła tysiąca[1.3].

Od 1586 r. Pińczów był własnością rodu Myszkowskich, którzy usunęli z miasta arian. Obok Pińczowa powstał Mirów, który prawa miejskie otrzymał w 1592 roku.

W 1657 r. Pińczów został zajęty przez Szwedów, którzy zwierzchnictwo nad miastem przekazali w ręce arian. W 1702 r. miasto zostało złupione przez wojska szwedzkie.

Od 1772 r. Pińczów znajdował się w zaborze austriackim, od 1809 r. w Księstwie Warszawskim, a od 1815 r. w Królestwie Polskim.

Podczas II wojny światowej Niemcy urządzili w Pińczowie getto, w którym zgromadzili około 3 tys. Żydów. W późniejszym okresie wojny, w okolicy aktywnie działały polskie oddziały partyzanckie (oraz dwa oddziały żydowskie), które na przełomie lipca i sierpnia 1944 r. przeprowadziły powstanie zbrojne i założyły rejon wyzwolony, nazwany Republiką Pińczowską. Po ciężkich walkach z Niemcami, oddziały partyzanckie podjęły próbę przebicia się w kierunku frontu sowieckiego. Pińczów został zajęty przez wojska sowieckie w styczniu 1945 roku.

Bibliografia

• Guldon Z., Wijaczka J., Ludność Pińczowa w XVI-XVIII, [w]: Ludność żydowska w regionie świętokrzyskim. Materiały sesji naukowej w Starachowicach 17 X 1987 r., Kielce 1989
• Kwilecka I., Biblia z Pińczowa, „Teraz” 2004