היסטוריה מקומית

Od X do XIII wieku istniała tu osada Pomorzan, być może związana z sanktuarium pogańskim na Górze Chełmskiej. Pierwsza wzmianka historyczna pochodzi z okresu wypraw Bolesława III Krzywoustego na Pomorze w 1107 roku. Najwcześniejszy znany dokument, wydany w 1214 r. przez księcia pomorskiego Bogusława II, dotyczył przekazania wsi Koszalice zakonowi norbertanów z Białoboków.

W 1248 r. wschodnia część ziemi kołobrzeskiej, wraz z Koszalinem, przeszła na własność biskupów pomorskich (kamieńskich) dając początek biskupiemu księstwu kamieńskiemu. Lubeckie prawa miejskie Koszalin otrzymał w 1266 r. z rąk biskupa kamieńskiego Hermana von Gleichena. Nadał on wówczas miastu okoliczne wsie wraz z licznymi przywilejami i ustanowił w nim swoją główną rezydencję oraz stolicę biskupiego księstwa kamieńskiego. Zabudowę wkrótce opasano murami obronnymi o długości ponad 1600 metrów.

W XIV w. Koszalin był jednym z najbogatszych miast na Pomorzu, co zawdzięczał korzystnemu położeniu na szlakach handlowych, a przede wszystkim sąsiedztwu Bałtyku. W 1331 r. włodarze Koszalina, już wówczas aktywnego członka Hanzy, zakupili wieś Jamno wraz z częścią jeziora i grodem Unieście, dzięki czemu uzyskali bezpośredni dostęp do morza. Jezioro Jamno było wówczas jeszcze zatoką morską. Statki z Koszalina dopływały do Gdańska i Lubeki, a także do portów duńskich i szwedzkich. Wywołało to zatargi z pobliskimi portami: Kołobrzegiem i Darłowem. W 1446 r. odbyła się bitwa z kołobrzeżanami, z której zwycięsko wyszli koszalinianie. Dopiero w XVII w. Koszalin ostatecznie stracił połączenie z Bałtykiem z powodu zamulenia przesmyku. Zanik handlu morskiego doprowadził wówczas miasto do upadku.

W połowie XVI w., w okresie reformacji, a następnie sekularyzacji biskupstwa kamieńskiego, stary pomorski gród stał się siedzibą książąt-biskupów, członków panującej na Pomorzu dynastii Gryfitów, którzy wznieśli w nim renesansowy zamek. Wielkie zniszczenia przyniosła miastu okupacja szwedzka podczas wojny trzydziestoletniej. Po wygaśnięciu Gryfitów (1637 r.) doszło do podziału ich księstwa pomiędzy Szwecję i Brandenburgię (od 1701 r. Prusy). Koszalin w 1653 r. przypadł Brandenburczykom.

W XVIII w. miasto słynęło na lokalnym rynku z produkcji sukna, wyrobów skórzanych, wyrobów pasmanteryjnych oraz powozów. Po wojnach napoleońskich w 1816 r. zostało stolicą rozległej rejencji, obejmującej kilkanaście wschodnich powiatów prowincji pomorskiej. Do szybszego rozwoju miasta przyczyniło się także przeprowadzenie przez nie ważnej linii kolejowej ze Szczecina do Gdańska (1859). Koszalin stał się ważnym węzłem kolejowym oraz ośrodkiem przetwórstwa spożywczego, a w następnych dziesięcioleciach XIX w. rozwinął się jako znaczący ośrodek przemysłowy. Powstała tu m. in. największa w regionie fabryka papieru, a w XX w. – także zakłady produkcji samolotów.

Lata międzywojenne nie były początkowo dobrym okresem dla rozwoju Koszalina. Poprawę przyniosła dopiero koniuktura gospodarcza, towarzysząca niemieckim przygotowaniom do drugiej wojny światowej. W ręce Armii Radzieckiej Koszalin dostał się 4 marca 1945 roku. Obyło się bez walk, ale Sowieci zniszczyli potem zabudowę miasta w ponad 40%.

Po wojnie, na mocy ustaleń konferencji w Poczdamie Koszalin trafił w granice Polski. W mieście zaczęli osiedlać się Polacy, a do 1947 r. opuścili je wszyscy niemieccy mieszkańcy. W 1950 r. województwo zachodniopomorskie podzielono na dwa: szczecińskie i koszalińskie. W latach 1950–1975 Koszalin był stolicą „dużego” województwa koszalińskiego, 1975–1998 — „małego”. W wyniku reformy administracyjnej w 1999 r. Koszalin ponownie znalazł się na terenie województwa zachodniopomorskiego, jako tzw. powiat grodzki i ośrodek władz powiatu ziemskiego. Po wojnie miasto stało się ważnym ośrodkiem kulturalnym w regionie. Znajdują się w nim teatry, filharmonia, muzea, wychodzi prasa, działają stacje radiowe i telewizyjne. Od 1972 r. w Koszalinie rezyduje biskup diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej. Współcześnie miasto jest ośrodkiem ponadstutysięcznym.

Nota bibliograficzna