Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL) do 1899 Socjaldemokracja Królestwa Polskiego (SDKP) – partia robotnicza, zał. 1893 w kraju (II–VII 1893 pod nazwą Pol. Partia Socjalist., VII–VIII 1893 pod nazwą Socjaldemokracja Pol.) przez działaczy Związku Robotników Polskich i II Proletariatu, którzy sprzeciwili się założeniom ideowym zjazdu paryskiego 1892 (na którym powstał Związek Zagraniczny Socjalistów Polskich i podjęto decyzję o utworzeniu Polskiej Partii Socjalistycznej). Partia działała w Królestwie Pol. i na Białostocczyźnie; 1895 rozbita aresztowaniami, 1899 została odbudowana i po przyłączeniu się socjaldemokratów pol. z Wilna przybrała nazwę SDKPiL; należała do II Międzynarodówki (radykalne skrzydło); 1906–11 wchodziła w skład Socjaldemokr. Partii Robotniczej Rosji (współdziałała gł. z bolszewikami, zachowując samodzielność ideol. i organizacyjną).
SDKPiL postulowała obalenie caratu i wprowadzenie ustroju socjalist. poprzez rewolucję socjalną dokonaną przez klasę robotniczą; chłopstwo uznawała za siłę zachowawczą; przeciwstawiała się uciskowi nar. i proponowała braterski sojusz wolnych ludów jako rozwiązanie kwestii nar.; nie dostrzegała potrzeby i możliwości odbudowy niepodległego państwa pol., ograniczała się do hasła autonomii Królestwa Pol. w ramach demokr. republiki Rosji. Podczas rewolucji 1905–07 na ziemiach pol. inicjowała i organizowała strajki, wiece i manifestacje, tworzyła klasowe (ściśle partyjne) związki zawodowe. W 1911–16 podzieliła się na frakcje tzw. zarządowców grupujących zwolenników kierownictwa mającego swą siedzibę w Berlinie, związanych z lewym skrzydłem socjaldemokracji niem. (zwolenników ZG — J. Marchlewski, R. Luksemburg oraz L. Jogiches „J. Tyszka”, F. Dzierżyński i A. Warski), i rozłamowców, związanych z bolszewikami (1914 powołali Zarząd Krajowy — A. Rubinstein-Małecki, J. Unszlicht, J. Fürstenberg „J. Hanecki”), różniące się w sprawach taktycznych. Podczas I wojny świat. zajęła stanowisko antywojenne; od 1915 (okupacja niem.) działała półlegalnie, zbliżyła się do PPS-Lewicy; 1917 poparła rewolucję w Rosji; 1918 w Polsce współtworzyła Rady Delegatów Robotniczych na ziemiach pol. i w imię proletariackiej rewolucji świat. występowała przeciw rządom niepodległej Polski. Ideologiczną przywódczynią SDKPiL była Luksemburg, kierownikiem organizacyjnym Jogiches; inni gł. działacze: Dzierżyński, Hanecki, Z. Leder, Marchlewski, E. Próchnik, K. Radek, H. Stein, S. Trusiewicz, Warski, B. Wesołowski, C. Wojnarowska; organy prasowe: „Nasza Trybuna”, „Nasza Sprawa”, „Sprawa Robotnicza”, „Przegląd Robotniczy”, „Czerwony Sztandar”. W XII 1918 połączyła się z PPS-Lewicą w Komunistyczną Partię Polski.
Treść hasła została przygotowana na podstawie materiałów źródłowych PWN.
