(POW), tajna organizacja wojsk.; zał. z inicjatywy J. Piłsudskiego X 1914 w Warszawie, przez członków organizacji strzeleckich (polskie organizacje wojskowo-niepodległościowe 1908–14), których wybuch I wojny świat. zastał w Królestwie Polskim; działała w Królestwie Polskim, potem również w Galicji, na Ukrainie i w Rosji; jej akcjom patronował 1915–16 Centralny Komitet Narodowy. Początkowo gł. celem POW była walka zbrojna o niepodległość, szkolenie, działalność wywiadowczo-dywersyjna przeciwko Rosji; 1915–17, po zajęciu Królestwa Polskiego przez państwa centr., półlegalna; 1915 część czł. POW wstąpiła do I Bryg. Legionów Polskich (Warszawski Batalion); po ogłoszeniu aktu 5 listopada POW (w tym okresie liczyła ok. 11 tys. czł.) uznała I 1917 zwierzchnictwo Tymczasowej Rady Stanu; po kryzysie przysięgowym i aresztowaniu Piłsudskiego 22 VII 1917, działała w konspiracji przeciw zaborcom austr. i niem.; 1918 POW uczestniczyła w przejmowaniu władzy od Austriaków w Galicji i rozbrajaniu Niemców w Królestwie Polskim; stanowiła siłę zbrojną rządu lud. utworzonego w nocy z 6 na 7 XI 1918 w Lublinie; XII 1918 wcielona do WP; elementy radykalne z POW przeszły do Milicji Ludowej; na Ukrainie POW działała do VI 1920. Komendantem Głównym był J. Piłsudski, następnie od VII 1917 — E. Rydz-Śmigły. W II 1918 została zał. w Poznaniu Polska Organizacja Wojskowa Zaboru Pruskiego, której członkowie wzięli udział w powstaniu wielkopol. 1918–19; I 1919 powstała Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska, gł. pol. siła zbrojna w powstaniach śląskich 1919–21.

T. Nałęcz Polska Organizacja Wojskowa 1914–1918, Wrocław–Warszawa–Kraków 1984.

Mieczysław Wrzosek

Treść hasła została przygotowana na podstawie materiałów źródłowych PWN.