ukr. Podilla, Podillia, kraina hist. nad środk. Dniestrem oraz górnym i środk. Bohem. We wczesnym średniowieczu w granicach Rusi Kijowskiej, od 1199, wraz z Wołyniem, w księstwie halicko-wołyńskim; przed 1366 zach. część P. (z Trembowlą) włączono do Polski (od XV w. w woj. rus.), a część wsch. do W. Księstwa Litew. (jako lenno pol.); część litew. wcielano stopniowo do Polski: 1430 obszary z Kamieńcem Podolskim i Szarogrodem, które utworzyły woj. podolskie (pow.: czerwonogrodzki, kamieniecki i latyczowski), a 1569 resztę (część wsch.) jako woj. bracławskie (pow.: bracławski i winnicki); 1434 szlachta podolska uzyskała pol. prawo pryw. i karne (sądy grodzkie i ziemskie) oraz wszelkie przywileje należne pol. szlachcie; 1672–99 większość P. z Kamieńcem Podolskim pod władzą turecką. W wyniku I rozbioru (1772) zach. część P. po rz. Zbrucz zajęła Austria, resztę, po II rozbiorze (1793) Rosja (od 1797 gub. podolska, do której włączono większość dawnego woj. bracławskiego); 1809–15 austr. część P. (tzw. obwód tarnopolski) wchodziła w skład Rosji; 1918–39 zach. część P. (po Zbrucz) należała do II RP (w woj. tarnopolskim); od IX 1939 pod okupacją sowiecką, od VI 1941 pod okupacją niem., 1945 wcielona do ZSRR, od 1991 w granicach Ukrainy.
W życiu gosp. tych ziem gł. rolę odgrywało rolnictwo i hodowla; mimo urodzajnych gleb produkcja zbożowa — wobec braku możliwości zbytu w nielicznych miastach lub eksportu (nieopłacalny transport) — zaspokajała jedynie potrzeby miejscowe; dużo większe znaczenie miała hodowla bydła, zwł. rzeźnych wołów, przeznaczonych na sprzedaż na Śląsk i do krajów niem.; w XVIII w. zaczęto rozwijać uprawę tytoniu, wywożonego w głąb Polski, na Śląsk i do Kurlandii; spośród nielicznych miast XVI–XVII w. najważniejsze były Bar i Szarogród, odgrywające dużą rolę w handlu z Wołoszczyzną i Turcją, a w końcu XVIII w. — Mohylów Podolski. Gęstość zaludnienia P. należała w XVI w. do przeciętnych w Koronie (ok. 18 mieszk./km2); w 2. poł. XVII w. ziemie te uległy wyludnieniu w wyniku powstania B. Chmielnickiego i rządów tureckich; w rezultacie rozwijanej od pocz. XVIII w. akcji kolonizacyjnej, a także znacznego przyrostu naturalnego, w końcu XVIII w. zaludnienie woj. podolskiego znacznie wzrosło (30–40 mieszk./km2). W XIX w. rozwinęła się uprawa zbóż (gł. żyta), gryki, prosa, konopi, kukurydzy i lnu; wywożono znaczne ilości pszenicy (gł. do Odessy), wódki (do Królestwa Pol. i Galicji), wosku (do Brodów), miodu (do Kijowa), owoców (na Polesie, Litwę i w głąb Rosji), tytoniu, skór, płótna, koni i wołów (do Austrii, Królestwa Pol., Prus) oraz krów (na Litwę). W końcu XIX w. P. należało do najgęściej zaludnionych ziem pol. (regionalnie powyżej 100 mieszk./km2). W II RP zachodnie P. utrzymało stosunkowo wysokie wskaźniki niektórych upraw (zwł. tytoniu, konopi, gryki, kukurydzy oraz fasoli, bobu i soczewicy), natomiast b. słabo był rozwinięty przemysł.
L. Białkowski Podole w XVI wieku. Rysy społeczne i gospodarcze, Warszawa 1920;
W.A. Serczyk Gospodarstwo magnackie w województwie podolskim w drugiej połowie XVIII wieku, Wrocław 1965.
Treść hasła została przygotowana na podstawie materiałów źródłowych PWN.
