jednostka zorganizowana w czasie II wojny świat., 1943 w Sielcach nad Oką pod nazwą 1. Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, z inicjatywy ZPP, w porozumieniu z rządem ZSRR (8 V 1943) po ewakuacji do Iranu jednostek armii utworzonej przez gen. W. Andersa; jej dowódcami w czasie wojny byli: gen. Z. Berling (1943–44) i gen. W. Bewziuk (1944–45). Dywizja wchodziła następnie w skład I Korpusu PSZ w ZSRR i 1. armii WP, operacyjnie podporządkowana dowództwu Armii Czerwonej, politycznie — władzom ZSRR, oficjalnie — ZPP. W dywizji wprowadzono pol. ceremoniał wojsk. i symbolikę nar. (mundury pol. od końca maja); poborem, prowadzonym przez sowieckie komendy uzupełnień, objęto Polaków (obywateli pol. i ZSRR) oraz obywateli pol. narodowości niepol.; kadrę oficerską stanowili nieliczni oficerowie pol. i oficerowie (często pochodzenia pol.) z Armii Czerwonej; wśród oficerów i podoficerów kult.-oświat. (od X 1943 polit.-wychowawczych) gł. grupę stanowili komuniści (byli czł. KPP i KZMP); dywizję formowano wg wzoru sowieckiej dywizji piechoty gwardii. 12–13 X stoczyła bitwę pod Lenino, VII–VIII 1944 w składzie 1. armii WP uczestniczyła w próbie forsowania Wisły pod Dęblinem, IX 1944 w wyzwoleniu prawobrzeżnej części Warszawy (Praga), I 1945 w oswobodzeniu Warszawy, I–III 1945 w przełamaniu Wału Pomorskiego i operacji pomor., IV–V 1945 w operacji berlińskiej i zdobyciu Berlina. Po powrocie V 1945 do kraju m.in. walczyła z podziemiem niepodległościowym na Białostocczyźnie; od XI 1945 1. Warsz. Dywizja Piechoty im. T. Kościuszki.

Treść hasła została przygotowana na podstawie materiałów źródłowych PWN.