semickie języki – grupa językowa należąca do rodziny afroazjatyckiej. Praojczyzną j.s. była przypuszczalnie Afryka, skąd ludność posługująca się językiem protosemickim, czyli Semici, zaczęła migrować na Bliski Wschód w IV tysiącleciu p.n.e.; najwcześniej i najdalej na wschód dotarli Akadowie ok. 3000 p.n.e., najpóźniej zaś do wschodniej Afryki przenieśli się semiccy Etiopczycy (1500–500 p.n.e.); do j.s. zalicza się ok. 70 języków: martwe języki staroż. kultur Bliskiego Wschodu oraz żywe języki używane obecnie w Azji Zachodniej, Afryce Północnej i Afryce Wschodniej; nazwą „semickie języki” posłużył się po raz pierwszy A.L. Schlözer w encyklopedycznym dziele J.G. Eichhorna Repertorium fuer biblische und morgenlandlische Literatur (1781); nazwa nawiązuje do imienia jednego z potomków Noego, Sema, wymienionego w Księdze Rodzaju (10, 21–31).
Współcześnie stosuje się kilka klasyfikacji języków semickich. Pierwsza uwzględnia kryterium geogr., wg którego j.s. dzielą się na następujące grupy: wschodnią, północno-zachodnią i południowo-zachodnią; do grupy wschodniej należy tylko jeden, martwy język akadyjski; do grupy północno-zachodniej należą języki zw. językami kananejskimi (od bibl. krainy Kanaan, późniejszej Palestyny), język hebrajski, język fenicki, ammonicki, moabicki, edomicki; do grupy północno-zachodniej zalicza się również język aramejski, ugarycki oraz — przypuszczalnie — eblaicki; w tej grupie żywymi językami są: hebrajski, odrodzony w XX w., oraz dialekty wschodnio- i zachodnioaramejskie; w obrębie grupy południowo-zachodniej wyróżnia się 3 podgrupy: a) język południowoarabski epigraficzny, etiopski klas., czyli gyyz (ge’ez), oraz współczesne j.s. Etiopii, jak język amharski, tigre, język tigrinia, guragie; do południowoarabskiego epigraficznego należą dialekty używane w starożytności w południowej Arabii: minejski, sabejski, katabański, hadramaucki; b) współcz. języki południowoarabskie, jak szchauri, sokotri, mehri; c) język arabski i jego dialekty.
Druga klasyfikacja j.s. uwzględnia podobieństwo pomiędzy językami kananejskimi i aramejskim a językiem arabskim; podobieństwo to dotyczy odmiany czasownika, która wydaje się stanowić innowację w stosunku do koniugacji w językach akadyjskim, etiopskich oraz współcz. południowoarabskich; na tej podstawie języki zachodniosemickie podzielono na grupy południową i centralną. W południowej znalazły się języki etiopskie oraz współcz. południowoarabskie, nową jednostką są języki centralne, do których zalicza się: kananejski i arabski, południowoarabski epigraficzny oraz aramejski.
Trzecia klasyfikacja uwzględnia kryterium geogr. i historyczne. Przypomina ona pierwszą i drugą jednocześnie; wyróżnia się tutaj osobną grupę północnosemicką, reprezentowaną przez paleosyryjski, czyli eblaicki i język tabliczek z Mari, amorycki i język ugarycki. W tym podziale język arabski zalicza się do zachodniosemickich, obok języków kananejskich i aramejskiego, do południowych należą zaś języki południowoarabski epigraficzny i etiopski.
Uważa się, że j.s. pochodzą od wspólnego pnia, określanego jako protosemicki. a) Na system fonologiczny protosemickiego składało się 28 spółgłosek, z charakterystycznymi emfatycznymi, międzyzębowymi oraz gardłowymi i krtaniowymi, 2 półsamogłoski y i w oraz 6 samogłosek (2 długie i 2 któtkie a, i, u). b) Nośnikiem znaczenia leksykalnego był spółgłoskowy (najczęściej trójspółgłoskowy) rdzeń. W odmianie imion (rzeczownik, przymiotnik) występowały 3 przypadki: mianownik z końcówką -u, dopełniacz -i oraz biernik -a. Tematy czasownikowe były tworzone za pomocą infiksów samogłoskowych i spógłoskowych prefiksów — tematy kauzatywne powstawały poprzez dodanie przedrostka sz, tematy o znaczeniu strony biernej i zwrotnej poprzez dodanie prefiksu t lub n. Czasownik w czasie przeszłym miał postać yaqtul, w nieprzeszłym (czasy teraźniejszy, przyszły) yaqattil. W tych czasach czasownik odmieniał się za pomocą kombinacji prefiksów i sufiksów. Czasowniki oznaczające stany miały formę qatil lub qatala i odmieniały się za pomocą sufiksów. c) Charakterystyczne dla składni było występowanie zdań imiennych (bez orzeczenia czasownikowego). Najwcześniejsze pisane świadectwa j.s. pochodzą z poł. III tysiąclecia p.n.e., są to teksty określane jako paleosyryjskie, czyli teksty z Ebli i z Mari, oraz staroakadyjskie. W najstarszych tekstach semickich, czyli tych należących do grupy wschodniej, używano systemu pisma klinowego o rodowodzie sumeryjskim. Do zapisu języków z grupy zachodniej (centralnej) i południowej wykorzystywano pisma alfabetyczne spółgłoskowe. Współcześnie niektóre spośród j.s. są językami lit., literatura powstaje m.in. po arabsku i hebrajsku oraz amharsku.
Maciej Tomal
Treść hasła została przygotowana na podstawie materiałów źródłowych PWN.
