przemyt, kontrabanda, szmugiel – przestępstwo polegające na uchylaniu się od kontroli celnej przy przeprowadzaniu przez granicę państwa (przywozie lub wywozie) ludzi, zwierząt, towarów; p. uszczupla dochody skarbowe państwa, zagraża rodzimej produkcji, może też stanowić groźbę dla zdrowia i bezpieczeństwa ludności; w państwach o niedemokr. systemach władzy p. obejmuje również zakazaną literaturę. W ubogich rejonach nadgranicznych p. bywa istotnym źródłem dochodów miejscowej ludności, organizowany zaś na wielką skalę (od 2. poł. XX w. coraz częściej w ramach przestępczości zorganizowanej) przynosi ogromne zyski. Wszystkie państwa zwalczają przede wszystkim p. środków odurzających, materiałów radioaktywnych, niebezpiecznych odpadów, broni; różnego rodzaju przestępstwa p. podlegają w Polsce karom przewidzianym w Kodeksie karnym, Kodeksie karnym skarbowym, w zależności od przedmiotu p. są też zabronione w ustawach pozakodeksowych, np. ustawach z 1997 (o przeciwdziałaniu narkomanii, o odpadach, o ochronie zwierząt).

Historia. P. pojawił się w średniowieczu, wraz z wprowadzeniem przywilejów handl. miast, zwł. prawa składu, i z ustanowieniem komór celnych; kupcy niekiedy naruszali przymus drogowy, przewożąc towary bocznymi drogami w celu ominięcia komór celnych lub miast mających prawo składu. W czasach nowożytnych p. przez granice sprzyjały zwł. tendencje protekcjonistyczne w polityce gosp., oraz wojny, a od XX w. limity migracyjne. Szczególnie silnie rozwinął się p. do Anglii po wprowadzeniu 1651 Aktu nawigacyjnego; na pocz. XIX w. nasilenie p. w Europie przyniosła napoleońska blokada kontynentalna; w XIX w., wraz z ustanowieniem stałej ochrony granic państwa i likwidacją opłat wewn. i handl. przywilejów, p. na ogół sprowadzał się do nielegalnego przewożenia towarów przez granice; w USA dokonywano masowego p. alkoholu w okresie prohibicji 1920–33; p. ludzi sprzyjało niewolnictwo Murzynów; liczna nielegalna imigracja (p. osób, niekiedy całych rodzin) do wielu krajów dokonywała się podczas I wojny świat. i po niej, istnieje także współcześnie, gł. z biednych krajów, w poszukiwaniu lepszych warunków egzystencji. W XIX–XX w. do najczęściej przemycanych towarów należały papierosy (tytoń) i alkohol, obecnie także narkotyki, broń, towary luksusowe, skradzione dzieła sztuki i samochody, wyroby elektron., programy i płyty kompaktowe; szczególne miejsce zajmuje handel żywym towarem — kobietami przemycanymi do domów publ., a także dziećmi.

Na ziemiach pol. w XIX w. p. przez granice rozdzielające terytoria zaborów sprzyjały rodzinne oraz sąsiedzkie kontakty ludzi mieszkających po obu stronach granicy; istniał także p. zakazanej literatury, zwł. do zaboru ros. z ziem sąsiednich (gdzie restrykcje cenzury były mniej dotkliwe). W okresie I i II wojny świat. rozwinął się szmugiel wewn., który wystąpił ze szczególną siłą podczas okupacji niem. 1939–45. W GG szmuglowano żywność ze wsi do głodujących miast i znajdujących się w tragicznej sytuacji aprowizacyjnej żyd. gett; między GG a ziemiami włączonymi do Rzeszy wymieniano nielegalnie żywność na artykuły przem.; niem. władze okupacyjne organizowały obławy (tzw. łapanki) na szmuglerów, zwł. w pociągach, na dworcach i targowiskach, a schwytanym groziły surowe kary, do kary śmierci. W PRL p. w znacznym stopniu były podporządkowane zagraniczne wyjazdy turystyczne, zwł. do krajów socjalist.; po 1989 w Polsce wystąpił p. na dużą skalę, np. papierosów i alkoholu, oraz p. uprawiany przez tzw. mrówki — osoby przenoszące przez granice z dużą częstotliwością małe partie towarów.

© Treść hasła pochodzi z serwisów wiedzowych PWN; zobacz sam: Encyklopedia PWN, Słowniki języka polskiego i Słowniki obcojęzyczne.