postacie bibl. pojmowane jako rzecznicy, heroldowie Boga, którzy ogłaszają ludziom jego słowa (dotyczące bądź osądu wydarzeń już zaszłych, bądź przyszłości). Prorocy JHWH odegrali istotną rolę w ukształtowaniu się i obronie monoteizmu izraelskiego; występowali też często z krytyką życia społ. niezgodnego z wynikłymi z wiary zasadami moralnymi; w okresie późniejszym z kręgów prorockich płynęły idee mesjańskie, eschatologiczne i uniwersalistyczne. Wygłaszanie proroctw w imieniu bóstwa było znane na staroż. Bliskim Wschodzie (np. w Mari). Wczesną formą prorokowania była w Biblii zbiorowa ekstaza prorocka. Główni prorocy okresu wcześniejszego są znani z 1 i 2 Księgi Samuela i Ksiąg Królewskich (Samuel, Natan, Eliasz, Elizeusz); relacje o nich uważa się za fabularnie rozbudowane. Zachowane wypowiedzi proroków z VIII–IV w. p.n.e. znajdują się w księgach prorockich Starego Testamentu, które zawierają wyrocznie 4 proroków większych (Izajasz, Jeremiasz z Lamentacjami i Księgą Barucha, Ezechiel, Daniel) oraz 12 mniejszych (Ozeasz, Joel, Amos, Abdiasz, Jonasz, Micheasz, Nahum, Habakuk, Sofoniasz, Aggeusz, Zachariasz, Malachiasz — księgi tych proroków jako krótsze umieszczano w starożytności na jednym zwoju). Księgi prorockie oprócz autentycznych wypowiedzi tytułowych proroków, zazwyczaj spisanych i zebranych przez ich uczniów, zawierają też liczne późniejsze uzupełnienia redakcyjne. W kanonie żyd. do ksiąg prorockich (newiim) zalicza się też księgi hist.: Jozuego, Sędziów, Samuela i Królewskie („prorocy starsi” w odróżnieniu od „młodszych”), natomiast nie włącza się do nich ksiąg: Lamentacji, Barucha i Daniela.

Wielki świat starotestamentalnych proroków, w: Wprowadzenie w myśl i wezwanie ksiąg biblijnych, t. 4–5, Warszawa 2000.

Michał Wojciechowski

Treść hasła została przygotowana na podstawie materiałów źródłowych PWN.