Osadnictwo żydowskie w Mrozach rozpoczęło się prawdopodobnie pod koniec XIX w. po uruchomieniu w 1866 r. kolei żelaznej, która łączyła Warszawę z Rosją, a przebiegała przez Mrozy.

Przybywający tu z Kałuszyna Żydzi najchętniej osiedlali się w części wsi zwanej Wolą Kałuską i Dębkowizną — zajmowali się handlem, pośrednictwem, rzemiosłem i usługami. Byli włacicielami sklepów spożyczych (Jankiel Gielbard, Motel Glazman, Ryfka Turym, Icek Tenenbaum i Srul Majnemer), herbaciarni (Chana Funt), fryzjerni (Gedal Prawidło), mieli pierkanie (Josek Tenenbaum i Srul Majnemer), jatki (Hejloch Kaufman, Szulim Zypman, Horszek Woźniak), aptekę. Działały także w Mrozach karczma należąca do Hersza Lewina, fabryka wód gazowanych Chaima Bruera i Joela Wineckiego i hurtownia piwa Fajgi Kiferbaum.

Jak wspomina Brurya Sharfman-Kaplan w Mrozach nie było organizacji politycznych, ale to nie przeszkadzało żydowskiej młodzieży być na bieżąco z tym, co dzieje się w świecie. Młodzi sympatyzowali z różnymi poglądami politycznymi, byli wśród nich bundowcy, komuniści, syjoniści, rewizjoniści, zwolennicy Poalej Syjon. Ich ulubionym miejscem spotkań stał się Las Kałuszyn, gdzie mogli oni dyskutować nie tylko w swoim gronie, ale także odbywać mityngi z aktywistami z Kałuszyna.

Niemcy wkroczyli do Mrozów 12.09.1939 r. i natychmiast rozpoczęli prześladowania ludności żydowskiej. Także niektórzy Polacy wyrażali swoją niechęć do żydowskich współmieszkańców:

„P., były kasjer kolejowy utraconego państwa polskiego, wydaje się cieszyć się z tego, że jego ojczyzna znalazła się pod rządami nazistów. Chodzi po stacji przyglądając się kilku Żydom. Kiedy zauważył, że Szolem Jechiel ma na nogach nową parę kaloszy, podszedł do Niemca i wskazał na niego jako Żyda. Niemiec zignorował go – wiedział, że Żyd straci nie tylko swoje kalosze, ale i życie [...]. Stary W., prawa ręka kapłana w Mrozach, kroczy w napięciu po platformie z psem – i obaj są wściekli. W. jest oburzony, że ​​Żydzi nadal mogą podróżować pociągiem” [1.1].

Niemcy utworzyli w Mrozach getto, poza które Żydzi nie mieli prawa wychodzić. Dosiedlono do niego Żydów z Cegłowa, Kalisza, Pabianic, Puław, w sumie przebywało tam ok. 1000 osób. Część z nich Niemcy wykorzystywali jako darmową siłę roboczą i przetrzymywali w budynkach nieopodal dworca kolejowego. Getto zlikwidowano we wrześniu 1942 r., a jego mieszkańców deportowano do getta w Warszawie, a stamtąd do niemieckiego nazistowskiego obozu śmierci w Treblince.

Bibliografia

• Mrozy, [w:] The Encyclopedia of Jewish Life Before and During the Holocaust, red. S. Spector, G. Wigoder, t. 2: K–Sered, Nowy Jork 2001, s. 850.
• Grzegorczyk D., Dzieje Mrozów i okolic, Mrozy 1997, ss. 43–44.
• Sharfman B., My Shtetl Mrozy and the „Kałuszyn Forest” [online] https://www.jewishgen.org/yizkor/kaluszyn/kal060.html [dostęp: 28.08.2021].]].