Stendig (Stendigowa) Felicja, z domu Infeld (18 listopada 1895, Kraków – 2 maja 1945, obóz Bergen-Belsen) – dziennikarka i eseistka, literatka, poliglotka, socjolożka, feministka, jedna z pierwszych kobiet w Polsce studiujących Talmud, pochodząca z rodu rabina Akiwy Eigera.

Felicja Infeld urodziła się 18 listopada 1895 r. w Krakowie[1.1]], w kupieckiej rodzinie Estery i Salomona Infeldów jako najstarsze z trojga dzieci. Ojciec miał na Kazimierzu dobrze prosperujący sklep z artykułami szewskimi, zajmował się też sprzedażą skór do produkcji obuwia. Jej młodszym bratem był światowej sławy matematyk i fizyk Leopold Infeld, współpracownik Alberta Einsteina.

Felicja, zgodnie z wolą rodzica, który dla każdego z dzieci zabiegał o wykształcenie handlowe w celu pracy w rodzinnej firmie, po skończeniu gimnazjum hebrajskiego, wstąpiła do Dwuklasowej Szkoły Handlowej Żeńskiej przy Akademii Handlowej w Krakowie. Błyskotliwa, wybitnie zdolna, o szerokich horyzontach myślowych i zamiłowaniach literackich, głodna wiedzy z zakresu psychologii i filozofii, do „handlówki” uczęszczała niechętnie, mając w planach – podobnie jak jej rodzeństwo, studia uniwersyteckie.
Z polecenia szkoły, której była wzorową uczennicą, zaraz po jej ukończeniu w 1912 r. otrzymała ofertę pracy w banku. Propozycji tej, oprotestowanej przez Salomona, nie przyjęła. Zamiast tego zajęła się zarządzaniem ojcowską firmą, w której prowadziła księgowość.

W przeciwieństwie do rodzeństwa nigdy nie odebrała formalnego wykształcenia uniwersyteckiego. Rozległą wiedzę i gruntowną znajomość języków obcych (jidysz, hebrajskiego, francuskiego, włoskiego, rosyjskiego, angielskiego, esperanto) zdobyła przez samokształcenie i lekturę, czytając nawet po kilka książek dziennie i będąc częstym gościem bibliotek Krakowa. Pogłębiała ją na kursach językowych w Instytutach Włoskim i Francuskim, Towarzystwie Esperanto oraz jako wolna słuchaczka Uniwersytetu Jagiellońskiego i uczestniczka University of London Holiday Course in English for Foreign Teachers. Z tego ostatniego wróciła do kraju jako dyplomowana nauczycielka angielskiego i korespondentka Uniwersytetu w Londynie. Anglię i jej kulturę popularyzowała w odczytach i publikacjach prasowych.

W 1919 r. wyszła za mąż za Jakuba Stendiga z Kołomyi, architekta, inżyniera budownictwa, biegłego sądowego w dziedzinie architektury, działającego społecznie na rzecz krakowskiej gminy żydowskiej, związanego z ruchem syjonistycznym. Ponieważ dziennikarskie honoraria Felicji przedstawiały się skromnie, to on był głównym żywicielem rodziny, składającej się jeszcze z dwojga dzieci – Józefa (1921-1999) i Gustawy (1926-2008).
W gościnnych progach Stendigów przy ul. Podzamcze spotykała się żydowska inteligencja Krakowa. Domeną Felicji były, nawiązujące do tradycji salonów literackich „obiady czwartkowe”, które wydawała dla intelektualistów i artystów. Przede wszystkim jednak było to miejsce, w którym w zaprojektowanym przez męża studio przy biurku wbudowanym w zajmującą dwie ściany bibliotekę oddawała się zajęciom dziennikarskim i pracy badawczej nad zbiorowościami Żydówek z różnych stron świata, prawami kobiet, doborem małżeńskim, instytucją małżeństwa, planowaniem rodziny, wkładem kobiet w kulturę, znaczeniem wielkich indywidualności kobiecych w historii. Prowadziła je na zlecenie Polskiego Radia, upowszechniając wyniki dociekań także przed mikrofonem. W 1936 r. jako niezależna dziennikarka relacjonowała z Krakowa VII Kongres Międzynarodowej Federacji Kobiet z Wyższym Wykształceniem.

Interesowały ją ponadto kwestie pedagogiczne i wychowawcze, w szczególności najnowsza myśli pedagogiczna inspirowana psychoanalizą, a także zagadnienia literackie. W tych sprawach jej partnerem intelektualnym był brat męża, Samuel Stendig – filozof i nauczyciel Gimnazjum Hebrajskiego w Krakowie, autor wielu publikacji.
Stendigowa prowadziła ożywioną działalność publiczną. Udzielała się w Towarzystwie Krzewienia Świadomego Macierzyństwa i Reformy Obyczajów, Zjednoczeniu Kobiet Żydowskich WIZO (najpierw w Komisji Prowincjonalnej, później w składzie tzw. Wydziału). Jako dobra mówczyni była wziętą prelegentką krakowskich i zamiejscowych stowarzyszeń i organizacji. Spotkania te, których w świetle krakowskiego „Nowego Dziennika” było kilkadziesiąt, odbywały się w lokalach WIZO, Syjonistycznego Klubu Towarzyskiego, Towarzystwo Krzewienia Świadomego Macierzyństwa i Rodzicielstwa, Związku Absolwentów Szkół Średnich „Przyszłość – Heatid”, Towarzystwa Psychologiczno-Pedagogicznego, Syjonistycznego Uniwersytetu Ludowego, Żydowskiego Towarzystwa Teatralnego. Skalę jej zainteresowań pokazują tytuły niektórych wystąpień: Historycy żydowscy i ich światopogląd, Żydzi egzotyczni, Kobiety egzotyczne (Abisynki), W kraju gejsz i harakiri, Próba uzdrowienia małżeństwa, Kobieta tworzy kulturę, Glückel Hameln jako postać historyczna i bohaterka dramatu, Moje spostrzeżenia o Anglii i Anglikach. Miały one dużą frekwencję, niektóre z prelekcji trzeba było powtarzać.

Szerszej działalności odczytowej, jak i pracy twórczej Stendigowa mogła w pełni oddać się dopiero po odchowaniu dzieci, w latach 30. XX wieku. Wyraźne ożywienie jej aktywności w tym kierunku nastąpiło w czasie, gdy młodsze z nich, córka Gustawa, weszło w wiek szkolny.
Współpracując z wieloma periodykami, Stendigowa często wypowiadała się na łamach polskojęzycznej prasy żydowskiej, głównego wiodącego organu krakowskich syjonistów „Nowy Dziennik”, w którym zamieściła kilka tłumaczeń i wiele tekstów autorskich. Prawdopodobnie pierwszą z jej prac, jakie ukazały się w gazecie był przekład z hebrajskiego prozy Dawida Friszmana (1924). Nie do przecenienia była ich lokalizacja w eksponowanym odcinku felietonowym głównego wydania i dodatkach tematycznych, jak m.in. „Kolumna Kobieca”, „Głos Kobiety Żydowskiej”. W ostatnim z nich, organie Zrzeszenia Kobiet Żydowskich Małopolski Zachodniej i Śląska WIZO w artykułach: Żydowska prasa kobieca i jej zadanie, Kobieta ministrem finansów domowych, Małżeństwa mieszane (żydowsko-chrześcijańskie), Rehabilitacja kobiety żydowskiej pokazała się jako rzeczniczka tożsamości nowoczesnej, uświadomionej, emancypującej się Żydówki. W tym duchu utrzymane były też: Amerykańska organizacja kobiet Hadassa; Założycielka Hadassy Henrietta Szold napisane do jednodniówki informacyjno-propagandowej WIZO „Współczesna Kobieta Żydowska” (1934).

Niemałym osiągnięciem Stendigowej była współpraca z warszawskim tygodnikiem „Ewa” – najważniejszym i najdłużej wychodzącym polskojęzycznym periodykiem kobiet żydowskich o zapatrywaniach syjonistycznych, powstającym w kręgu feministycznie zorientowanych żydowskich środowisk kobiecych. Drukował ją lwowski dziennik narodowo-syjonistyczny „Chwila” (dod. „Głos Kobiet”), tygodnik polityczno-społeczno-literacki „Opinia” (Warszawa, nast. pt. „Nasza Opinia” we Lwowie) – wiodący tytuł polsko-żydowskiego życia literackiego, pismo dla młodzieży „Diwrej Akiba”, pedagogiczny periodyk dla rodziców „Ogniwa” pod red. Samuela Stendiga. W tytułach tych podejmowała tematykę społeczno-obyczajową (w szczególności małżeńską) i wychowawczą, akcentując zadania matki w rodzinie żydowskiej, opisywała żydowskie obyczaje i tradycje świąteczne, przesyłała korespondencje.
Jej nazwisko przewijało się także w prasie nieżydowskiej. Z pism krakowskich były to głównie wydawnictwa koncernu „Ilustrowanego Kuriera Codziennego”: „Kurier Kobiecy” i tygodnik „As”. Zabierała głos między innymi na temat eugeniki i regulacji urodzeń w „Życiu Świadomym” – kwartalniku poświęconym reformie seksualnej i obyczajowej, którego współpracownikami byli Irena Krzywicka i Tadeusz Boy-Żeleński. W mniejszym zakresie interesowały ją stołeczne pisma kobiece: „Pani Domu”, „Kobieta w Świecie i w Domu”, „Tygodnik Kobiety”.

Wiosną 1936 r. Stendigowa nawiązała stałą współpracę z wydawanym w wielkopolskim Żninie, przystępnie redagowanym dwutygodnikiem ilustrowanym „Moja Przyjaciółka”, cieszącym się największą kobiecą publicznością w kraju, stając się jego najciekawszą publicystką. W wielonakładowym poradniku dla pań domu publikowała felietony obyczajowe na temat kondycji współczesnej kobiety, artykuły społeczno-wychowawcze, korespondencje i sprawozdania, wykazując się umiejętnością wczytywania się także w potrzeby czytelnicze odbiorców prasy masowej.

Kwintesencją pisarskiego stylu Stendigowej był zbiór felietonów Usta lakierowane (1938), na który złożyły się jej wcześniejsze teksty i wystąpienia radiowe. Jedyna książka autorki zebrała pozytywne recenzje. Jej ironiczny i nonszalancki styl, pozbawiony dłużyzn i rozwlekłości, porównywany był do stylu Magdaleny Samozwaniec.

Dobrą passę Stendigowej przerwał wybuch wojny. Stało się to wówczas, gdy wkraczała w dojrzały okres twórczości, wyrabiając sobie nazwisko. Dwa lata wojny Stendigowie przeżyli w krakowskim getcie. W 1943 r. trafili do niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego w Płaszowie – Felicja z córką do obozu kobiecego. W 1944 r. przetransportowano je do obozu zagłady Auschwitz, potem do Bergen-Belsen. Tam, kilkanaście dni po wyzwoleniu obozu, Felicja Stendigowa zmarła 2 maja 1945 r. wskutek głodu, wycieńczenia i tyfusu.

dr Katarzyna Wodniak

Czytaj więcej

• Polskie Korzenie w Izrael: Eva Lindberg o Gustawie Stendig-Linberg i rodzinie Infeldów i Stendigów

Bibliografia

• Ksantypy i inne typy: publicystyka Konstancji Hojnackiej, Felicji Stendigowej i Heleny Bartoszek-Zastawniakowej w „Mojej Przyjaciółce”, red. K. Wodniak, Bydgoszcz–Żnin (w druku).
• Polish Roots in Israel: Eva Lindberg about Gustawa Stendig-Lindberg (Kraków) [online] https://sztetl.org.pl/pl/node/192298 [dostęp: 16.01.2023].
• Pordes A. D., Grin I., Ich miasto: wspomnienia Izraelczyków, przedwojennych mieszkańców Krakowa, Warszawa 2004, ss. 281–295.
• Prokop-Janiec E., Siostra Infelda: krakowska rodzina żydowska i nowoczesność, [w:] Dyskursy pogranicza: wektory literatury: Stanisławowi Uliaszowi w darze, red. J. Pasterska, Z. Ożóg, Rzeszów 2019, ss. 173–186.
• Stendig J., Płaszów: ostatnia stacja krakowskiego żydostwa, Kraków 2020.
• Wodniak K., Felicja Stendigowa (1895–1945): sylwetka publicystki dwutygodnika „Moja Przyjaciółka” ze Żnina, [w:] Badania historii kobiet polskich na tle porównawczym. Kierunki, problematyka, perspektywy, red. M. Dajnowicz, A. Miodowski, Białystok 2021, ss. 77–91.